Η Ένωση των Απανταχού Μονεμβασιτών «Η Παναγία η Χρυσαφίτισσα» είναι ο αρχαιότερος σύλλογος της ιστορικής πόλεως της Μονεμβασίας, ιδρυθείς το 1918. Μέλη του είναι κάτοικοι της Μονεμβασίας αλλά και συμπατριώτες της διασποράς οι οποίοι άφησαν τον τόπο τους κυρίως για οικονομικούς λόγους, από την τρίτη δεκαετία του περασμένου αιώνα έως το τέλος της δεκαετίας του 1960. Η αγάπη και η φροντίδα για τον τόπο μας αποτελεί τον ελάχιστο φόρο απόδοσης τιμής στους προγόνους μας, οι οποίοι έχουν θυσιασθεί για την ελευθερία της πατρίδας αλλά και για τη διατήρηση των ιερών και οσίων του ελληνισμού και της ορθοδοξίας. Μέλημά μας είναι η συνεισφορά μας μέσα από ενέργειες και εκδηλώσεις αλλά και η υποστήριξή μας προς την Πολιτεία, τον Δήμο Μονεμβασίας, την Περιφέρεια Πελοποννήσου και την Ιερά Μητρόπολη Μονεμβασίας και Σπάρτης σε κάθε σε κάθε τι που αφορά τη Μονεμβασία.
Στις μέρες μας ο σύλλογός μας βρίσκεται μπροστά σε μια νέα πραγματικότητα που αφορά τη Μονεμβασία. Η ιστορική πόλη και η γύρω περιοχή γνωρίζει μια κοινωνική και οικονομική άνθηση, αποκλειστικά λόγω της τουριστικής κίνησης. Η Μονεμβασία αποτελεί πόλο έλξης επισκεπτών από όλη την Ελλάδα και κάθε γωνιά της γης χάρη στην απαράμιλλη ιστορική και αρχιτεκτονική κληρονομιά της. Μέσα από αυτή την τουριστική κίνηση αναπτύσσεται η Μονεμβασία και η γύρω περιοχή, ενισχύονται τα εισοδήματα των κατοίκων και προάγεται η περιφερειακή οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της χώρας. Ο τουρισμός έχει βοηθήσει την περιοχή μας, ανακόπτοντας και την εσωτερική μετανάστευση. Ωστόσο, η Μονεμβασία χαρακτηρίζεται ακόμα από μικρή τουριστική περίοδο και μικρό χρόνο διαμονής των επισκεπτών. Ξεκάθαρα, χρειάζεται επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου, που θα βελτιώσει την κατάσταση και την οικονομική βιωσιμότητα κάθε οικογένειας σε ετήσια βάση, κάτι που σήμερα είναι απολύτως αναγκαίο. Στο πλαίσιο αυτό, τόσο της ιστορικότητας του χώρου, όσο και της νέας μορφής οικονομικής ανάπτυξης, είναι αναγκαία η συντήρηση και η ανάδειξη των μνημείων του κάστρου της Μονεμβασίας, καθώς μάλιστα η κληρονομιά αυτή θα πρέπει να προστατεύεται, να την παραλαμβάνουν οι επερχόμενες γενιές και να τη διατηρούν ώστε να αποτελεί πάντοτε η Μονεμβασία σημείο αναφοράς της πατρίδας μας. Θέμα μας λοιπόν είναι η προστασία και η ανάδειξη της Άνω Πόλεως του κάστρου Μονεμβασίας, η οποία όπως είναι γνωστό ανήκει στο Ελληνικό Δημόσιο. Η Άνω Πόλη είναι ένας χώρος με πλήθος μνημείων για τα οποία, με εξαίρεση ίσως τον ιερό ναό της Αγίας Σοφίας και την πυριτιδαποθήκη, η αγωνία μας ήταν έως πριν λίγα χρόνια ότι, με την κατάρρευση κτιρίου, σταδιακά μετατρέπονται σε μια άμορφη μάζα αδρανών υλικών, και εμείς είμαστε καθημερινοί μάρτυρες αυτής της φθοράς. Εκεί που κάποτε ήσαν διοικητήρια, εξαιρετικές οικίες και άλλα κτίσματα, θα γίνεται μια αφηρημένη περιγραφή για το τι ήταν κάποτε, μέχρι και που αυτό στη συνέχεια θα εγκαταλειφθεί. Για αυτούς τους λόγους, ο σύλλογός μας στο παρελθόν (2007) ζήτησε τη στήριξη τη Πολιτείας σε αυτά που πιστεύουμε ότι θα έπρεπε να υλοποιηθούν για την Άνω Πόλη της Μονεμβασίας, τα οποία προσδιορίσαμε ως μια πιο ολοκληρωμένη παρέμβαση η οποία, κάτω από τις επικρατούσες συνθήκες θεωρείτο αναγκαία και επιτακτική. Η παρέμβαση αυτή συνίστατο τόσο στην αναστήλωση και αποκατάσταση ιστορικών κτιρίων, όσο και στην ανάληψη επισκευαστικών εργασιών. Με ορισμένες επιπρόσθετες παρεμβάσεις θα έπρεπε να αντιμετωπιστούν και κίνδυνοι που ελλοχεύουν σήμερα στο κάστρο, αλλά και να καλυφθούν ορισμένες ανάγκες. Αναφερόμαστε στη μελέτη στερέωσης των βράχων στα πρανή της βραχονησίδας από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, και την εκτέλεσή της. Γενικά, έτσι αναδεικνύονται περισσότερο και γίνονται προσπελάσιμα και επισκέψιμα ιστορικά μνημεία της Άνω Πόλεως αναδεικνύουν περαιτέρω το χώρο και προσθέτουν νέες δραστηριότητες. Η ιεράρχηση των στόχων στη συντήρηση και ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου της Άνω Πόλεως μπορεί να συνδυαστεί με συντονισμένες και ουσιαστικές δράσεις της Πολιτείας
Μια περιεκτική αναφορά επιχείρησε ο σύλλογός μας για τα σημαντικότερα σημεία αυτής της παρέμβασης:
- Η επισκευή του συγκροτήματος της κεντρικής πύλης της Άνω Πόλεως και τμήματος των τειχών. Στην πύλη του κάστρου θα μπορούσε να διαμορφωθεί φυλάκιο, χώρος υγιεινής, αναψυκτήριο, στοιχεία που χαρακτηρίζουν έναν οργανωμένο αρχαιολογικό χώρο.
- Η συντήρηση του βυζαντινού ναού της Αγίας Σοφίας, που περιοδικά αντιμετωπίζει φθορές στην τοιχοποιία, τον διάκοσμο και την στέγη.
- Η αναστήλωση της «οικίας του Κρητικού» στον νότιο προμαχώνα της Άνω Πόλεως. Ο χώρος θα μπορούσε να αποτελέσει χώρο αναψυχής για τους επισκέπτες, όπως είναι το παραδοσιακό καφενείο στην ακρόπολη των Ιωαννίνων
- Η αποκατάσταση του κτιρίου των εκάστοτε Βενετών διοικητών στην Άνω Πόλη στην ανατολική πλευρά της πλατείας και επί του οχυρωματικού τείχους. Πρόκειται για ορθογώνιο στην κάτοψη κτίριο που αναπτυσσόταν σε δύο στάθμες: Στο υπόγειο διαμορφωνόταν η υπόγεια στέρνα για τη συλλογή των όμβριων υδάτων. Ο όροφος χρησιμοποιείτο για κατοικία. Στη δυτική μακρά πλευρά του ορόφου σώζεται τμήμα της αψιδωτής θύρας εισόδου. Από το εσωτερικό του κτιρίου προέρχεται το μαρμάρινο περιστόμιο στέρνας που φυλάσσεται στην Αρχαιολογική Συλλογή της Μονεμβασίας. Το περιστόμιο φέρει ανάγλυφη διακόσμηση με το θυρεό του λέοντος του Αγίου Μάρκου, σύμβολο της Βενετίας, καθώς επίσης τα οικόσημα δύο Βενετών διοικητών της Μονεμβασίας, του Sebastian Renier με τη χρονολογία 1516, και του τελευταίου διοικητή Antonio Garzoni.
- Η αποκατάσταση του οθωμανικού λουτρού και των κατοικιών κάτωθεν αυτού. Το οθωμανικό λουτρό χρονολογείται μάλλον από την α’ τουρκοκρατία (1540-1690). Το λουτρό αυτό είναι πολύ πιθανόν να συντηρήθηκε και να επισκευάσθηκε κατά την β΄ Τουρκοκρατία (1715 – 1821), όπως δείχνει η τυπολογία των κονιαμάτων στην εξωτερική επιφάνεια της τοιχοποιίας. Πρόκειται για κεντρικό συγκρότημα όπου σώζεται ικανοποιητικά και το θολοσκέπαστο κεντρικό τμήμα του λουτρού. Κάτωθεν του λουτρού και νοτίως βρίσκεται το συγκρότημα 3-4 κατοικιών οι οποίες διατηρούνται σε καλή κατάσταση λαμβάνοντας υπόψη το πέρασμα του χρόνου.
Σε αυτό το πλαίσιο είναι με πολλή χαρά που διαπιστώνουμε ότι κατά την τελευταία δεκαετία το Υπουργείο Πολιτισμού δια μέσω των Υπηρεσιών του, την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λακωνίας (τότε 5η ΕΒΑ) και τη Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων, η Περιφέρεια Πελοποννήσου, μέσω της ένταξης έργων στο Επιχειρησιακό της Πρόγραμμα και ο Δήμος Μονεμβασίας, έχουν επιτελέσει σημαντικά έργα στην καστροπολιτεία αναδεικνύοντας σπουδαία μνημεία της. Στην Κάτω Πόλη με προγράμματα του ΕΣΠΑ, αποκαταστάθηκαν οι ναοί της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας ή Κρητικιάς και της Αγίας Άννας, επιστρώθηκε η τάπια της Χρυσαφίτισσας με υλικά που απαντούν στα δάπεδα των κτηρίων και των ανοικτών χώρων της Μονεμβασίας, στερεώθηκε, συντηρήθηκε και αναδείχθηκε με φωτισμό το ανατολικό τείχος, ενώ εκτός των τειχών αποκαταστάθηκε λειτουργικά το φαρικό συγκρότημα της πόλης, υπό την επίβλεψη του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού και της Υπηρεσίας Φάρων. Στην Άνω Πόλη αποκαταστάθηκε το σημαντικότερο βυζαντινό μνημείο της καστροπολιτείας, ο ναός της Αγίας Σοφίας ή Παναγίας Οδηγήτριας και αναδείχθηκε μια κεντρική γειτονιά της πόλης, που περιλαμβάνει το συγκρότημα της πύλης με τα τείχη και τους επιμέρους χώρους του, έναν δίκλιτο ναό, δύο οικίες με τα βοηθητικά τους κτίσματα και δίκτυο δρόμων που συνδέει τα όλα μνημεία, προσφέροντας στον επισκέπτη μια μοναδική περιήγηση. Στα έργα αυτά προστίθενται και εκείνα που πραγματοποιήθηκαν με χρηματοδότηση του Γ΄ΚΠΣ, η αποκατάσταση του Αγίου Νικολάου, που σήμερα λειτουργεί εκτός από χώρος πολιτισμού και ως ναός, η συντήρηση και ανάδειξη της κεντρικής πύλης της Κάτω Πόλης με τη διαμόρφωση πωλητηρίου, η ανάδειξη δικτύου περιήγησης στο σύνολο της καστροπολιτείας με την τοποθέτηση πληροφοριακών πινακίδων σε όλα τα μνημεία και τοπογραφικών χαρτών σε κατάλληλα σημεία (πύλη, πλατείες). Επίσης, την περίοδο αυτή συντηρήθηκαν και αξιόλογα κειμήλια και έργα τέχνης της Μονεμβασίας, όπως οι Δεσποτικές εικόνες στο τέμπλο του Ελκόμενου Χριστού. Τα έργα αυτά αλλάζουν τη φυσιογνωμία του κάστρου και ειδικά την εγκαταλελειμμένη Άνω Πόλη που τώρα της δίνουν ζωή και αποτελούν έναν ευχάριστο αρχαιολογικό και θρησκευτικό περίπατο, συντελούν στην περαιτέρω αναγνώριση και προβολή της πολιτιστικής και αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας της Μονεμβασίας, δημιουργούν έναν ακόμα πόλο έλξης των επισκεπτών συμβάλλοντας στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. Ταυτόχρονα, αναμένουμε την υλοποίηση του φωτισμού του κάστρου καθώς και την κατασκευή αναβατορίου για την Άνω Πόλη το οποίο θα διευκολύνει τα μέγιστα την επισκεψιμότητα. Είναι καλό να συνεχιστεί η προσπάθεια αποκατάστασης και άλλων τμημάτων της Άνω Πόλης, να διασωθούν και ορισμένες τοπικές οικίες, που διαφυλάττουν σημαντικά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά, όπως είναι ο τρόπος συλλογής όμβριων υδάτων. Γενικά, η προσπάθεια όλων αξίζει να είναι συνεχής, σε τείχος, πόλεις, οικίες, διοικητικά κτίρια, ναούς, μνημεία και δεξαμενές, μεταξύ άλλων, ώστε ο μοναδικός αυτός χώρος, σύμφωνα με το διαχειριστικό πλάνο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λακωνίας και του Υπουργείου Πολιτισμού, να αναδειχθεί σε αρχαιολογικό πάρκο, κοιτίδα εκπαίδευσης και πολιτισμού, με δυνατότητα φιλοξενίας πολιτιστικών δραστηριοτήτων, συμβατών με τον χαρακτήρα του χώρου, και στην Άνω Πόλη.